Diş Sıkma (Bruksizm) Nedir?

Bruksizm veya diş sıkma sorunu kişilerin farkında olmadan dişlerini sıkması ve baskı uygulamasıdır. Uyku esnasında veya uyanıkken yaşanabilen bu rahatsızlık dişlerin aşınmasına, çene eklemlerinin hasar görmesine ve hatta diş kaybına neden olabilen önemli bir sağlık sorunudur. Birincil ve ikincil bruksizm olarak sınıflandırılan bu rahatsızlığın tedavisi, hastanın gösterdiği semptomlara, hastalığın şiddetine ve hastalığa neden olan etkene göre farklılık gösterebilir. Uzun vadede önemli hasarlara neden olabilecek bruksizm hastalığının fark edilmesi ve tedavi altına alınması büyük önem taşır. Bruksizm, ilaç alınarak tedavi edilmesi mümkün olmayan bir rahatsızlıktır. Tedavi, genel olarak diş sıkma eyleminin dişlerde yaratabileceği hasara karşı önlem almaya odaklanır. Adana Özel Ağız ve Diş Sağlığı Polikliniği Dentrum, bruksizm (diş sıkma) hastalığını, nedenlerini ve tedavi yöntemlerini sizler için anlattı.

Bruksizm Nedir?

Bruksizm çiğneme haricinde kişinin dişlerini sıkmayı ve gıcırdatmayı alışkanlık haline getirmesidir. Genellikle uyku sırasında, kişi farkında olmaksızın gerçekleşir. Ancak yoğun stres faktörüyle yaşayan kişilerde uyanıkken de diş sıkma sorunu gözlenebilmektedir. Dişlerin birbirine sürtmesi ve çiğneme hareketi yapılması, çene kaslarının kasılı kalması ile hastalık kendisini gösterir. Uyku sırasında yaşanan bruksizm ve uyanıkken yaşanan bruksizm arasında bazı temel farklılıklar vardır. Bruksizm çene ve yüz kaslarında ağrıya, çenede kasılma ve sertleşmeye neden olurken aynı zamanda baş ağrılarına da yol açabilir. Baş ve boyun bölgesinde yaşanan rahatsızlıklar, küme tipi baş ağrıları, migren veya nevralji gibi çok sayıda rahatsızlık, bruksizm’in şiddetini arttırabilmektedir.

Uzun süre fark edilmediğinde ve tedavi altına alınmadığında diş sıkma alışkanlığı çene eklemlerinde hareket kısıtlılığı yaşanmasına neden olmaktadır. Bunun yanı sıra diş ve diş eti rahatsızlıkları da bruksizme bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bruksizm tedavisi ve tedbirleri diş hekimi tarafından planlanmalıdır. Genellikle diş sıkma aparatı olarak kullanılacak kişiselleştirilmiş gece plağı bruksizme bağlı hasarı engelleyebilir. Ancak bu gibi önlemler diş sıkma (bruksizm) sorununa neden olan etkenleri ortadan kaldırmaz. Bu noktada hastalığa sebep olan faktörler de araştırılmalı ve ona göre önlemler alınmalıdır. Uyku apnesi ve yoğun stres unsuru bruksizm vakalarına sebep olmaktadır. Bu gibi sorunları gidermek için ilaç tedavilerinden veya psikoterapi uygulamalarından faydalanılabilir.

Uyurken Diş Sıkma Belirtileri Nelerdir?

Uyku sırasında yaşanan bruksizm rahatsızlığını bir çeşit uyku bozukluğu olarak tanımlamak gerekir. Uyanıkken de bruksizme dair bazı belirtiler gözlenebilir. Bu belirtileri sıralamamız gerekirse çene hareketlerinin kısıtlanması, çene hareketi sırası tıklama veya patlamaya benzer sesler gelmesi, çene sertleşmesi, yüz ve çene kaslarında ağrılardır. Ayrıca zaman içerisinde baş ağrısı, dişlerde aşınma, kırılma, dolgularda gömülme, eklem hasarı ve bundan kaynaklı kulak ağrıları da bruksizmin varlığına işaret edebilmektedir. Ağrıların sürekli ve şiddetli olması ağrıların kaynağının tespit edilmesini zorlaştırabilmektedir. Uyku sırasında diş sıkma ve gıcırdatma sorunu yaşayan kişiler çoğu zaman bunun farkına varamayabilirler. Bu gibi durumlarda etraflarındaki insanların uyarılarını dikkate almalı ve geç kalmadan uzman bir diş hekimi muayenesine başvurmalıyız.

Uyanıkken Diş Sıkma (Bruksizm) Nedenleri Nelerdir?

Kişi uyanıkken yaşanan diş sıkma sorunu uyku bozukluğu olarak değerlendirilemez ve uyku bruksizminden bazı farklılıkları vardır. Uyanıkken yaşanan diş sıkma alışkanlığı bilinçsiz bir alışkanlıktır. Uyanıkken diş gıcırdatma çok yaşanmaz. Ancak diş sıkma yaygındır. Çene eklem ve kasları şiddetli şekilde gerilir. Çene ve çevresince hissedilen ağrı, sertlik ve baş ağrısı bu rahatsızlığın en bariz belirtileri arasındadır. Uyku halinde ve uyanıkken görülen bruksizmin ortak özelliği her ikisinin de bilinçsiz ve istemsizce gerçekleşmesidir. Özellikle sosyal hayatında veya iş yaşantısında yoğun stres altında olan kişilerde konsantrasyon halinde bruksizm görülme ihtimali son derece yüksektir.

Bruksizm Neden Olur?

Bruksizme neden olabilecek birden fazla faktör söz konusudur. Genellikle diş sıkma rahatsızlıklarında tek ve kesin bir neden bulunmaz. Türlerine göre birincil ve ikincil bruksizm olarak sınıflandırılır. Birincil bruksizm vakalarında hastalığın altında yatan bir neden bulunmaz. Hastalık kendiliğinden meydana gelir. Birincil bruksizm riskini arttıran en önemli unsurlar şu şekildedir:

• Dişlerin büyümesi
• Stres
• Isırığın yanlış şekilde hizalanması
• Alkollü içecekler
• Çay
• Kafein

İkincil bruksizmde ise hastalığın altında yatan somut bir neden vardır. Bazen tıbbi durumlar bazen de tıbbi olmayan durumlar ikincil bruksizme yol açabilir. İkincil bruksizme yol açtığı düşünülen faktörler ise şu şekildedir:

• Ruh sağlığına bağlı etkenler
• Nörolojik durumla ilgili gelişmeler
• Hastanın kullandığı ilaçlar
• Uyku apnesi ve horlama

Bruksizm Belirtileri Nelerdir?

Bruksizm rahatsızlığı hastanın yaşına, kişilik özelliklerine ve yaşadığı başka hastalıklarla birlikte gelişip gelişmediğine göre farklı semptomlar gösterebilmektedir. Bruksizm rahatsızlığının yol açtığı başlıca belirtileri sıralamamız gerekirse:

• Çene eklemlerinin gerginleşmesi
• Çene eklemlerinde hareket kısıtlılığı veya kilitlenme
• Uyku bozuklukları
• Yanımızda uyuyan insanları uyandıracak kadar şiddetli diş gıcırdatma ve çene kenetlenmesi
• Dişlerde hassasiyet
• Şiddetli diş ağrısı
• Diş minelerinde ciddi boyutta aşınmalar
• Dişlerde kırılma, yontulma, oyulma ve yerinden oynama
• Hastanın boynunda, çenesinde ve yüz kaslarında ağrılar
• Kulağa yansıyan ağrılar
• Yanak içi dokunun ve diş etlerinin tahriş olması
• Şakakları da etkileyebilen künt baş ağrısı

Bruksizmin Uzun Vadede Etkileri Nelerdir?

Diş sıkma alışkanlığı uzun vadede kişide çok şiddetli hasarlar bırakabilir. Bu hasarları sıralamamız gerekirse:

• Diş eti iltihapları
• Diş eti kanamaları
• Kırık dişler
• Uçları düzleşmiş ve kısalmış dişler
• Dişlerde gevşeme
• Kalıcı şekilde kaybedilen dişler
• Diş minelerinde aşınma
• Diş hassasiyeti
• Çene ekleminde gerginlik
• Çenede hareket kısıtlılığı
• Çiğneme güçlüğü
• Diş, yanak ve çenede hissedilen şiddetli ağrılar

Bruksizm Tanısı Nasıl Konur?

Diş hekimi tarafından gerçekleştirilen detaylı bir fiziksel muayenenin ardından kişinin bruksizm rahatsızlığı olup olmadığı kolayca teşhis edilebilir. Bu noktada diş hekimi; diş minelerinin aşınmasından, kırık ve yontulmuş dişlerin varlığından ve çene kaslarının büyümesinden yola çıkarak bruksizm tanısı koyabilir.

Dişlerde meydana gelen aşınmalar kimi zaman aşırı ve kontrolsüz biçimde diş fırçalama alışkanlığından kimi zaman ise diş macunlarının içeriğinde yer alan aşındırıcı maddelerden kaynaklanabilir. Bununla birlikte tatlandırıcı gıdalar, alkollü içecekler ve asitli içeceklerin fazlaca tüketilmesi de dişlerde aşınmaya sebep olabilmektedir. Yani her aşınma bruksizm anlamına gelmez. Bu yüzden mutlaka uzman bir diş hekimi muayenesinin ardından hastalığa tanı konulmalıdır.

Bruksizm Tedavisi

Bruksizm vakalarının tedavisinde uygulanacak yöntem; bruksizm tipine, hastalığın şiddetine ve hastanın kişisel beklentilerine göre şekillenebilmektedir. Günümüzde bruksizm rahatsızlığının tedavisinde kullanılan çok sayıda yöntem ve strateji mevcuttur. Bruksizm tedavisinde kullanılan yöntemleri tek tek incelememiz gerekirse:

Kişiselleştirilmiş Gece Plağı (Diş Sıkma Aparatı)

Bu tedavi yöntemi hastanın dişlerinde ve çene eklemlerindeki kenetlenmenin dişlerde yarattığı hasarı engellemek amacıyla dişlerin ayrık kalmasını sağlar. Hem üst hem de alt dişlere uygun şekilde, kişiye özel olarak tasarlanan gece plakları sert akrilik malzemelerden üretilmektedir. Piyasada yumuşak plastik malzemeden üretilen gece plakları hiç bir işe yaramaz.

İlaç Tedavisi

Bruksizmden kaynaklı şekilde ortaya çıkan ağrı ve şişliklerin giderilmesi amacıyla diş hekimleri bazı ilaç uygulamalarına başvurabilmektedir. Hastaların bir bölümünde kas gevşetici ilaç kullanımı ile diş sıkma alışkanlığının önüne geçmek mümkün olabilir. Bu sayede çene kasları dinlenir ve çene eklemlerinde hissettikleri gerginlik azalır. İlaç tedavisi dolaylı olarak semptomların gerilemesine katkı sağlar. Ancak bu akut durumların azaltılması için geçici bir işlemdir.

Biofeedback Terapisi

Bu terapi yöntemi ile hasta nefes alıp verme, kalp atış hızı gibi insan vücudunun istemsizce yaptığı eylemler üzerinde kontrol kazanmayı öğrenir. Bu etkinliği kanıtlanmış bir yöntem olmamakla birlikte yurt dışında sıkça uygulanan ve birçok hasta tarafından memnuniyetle karşılanmış bir tedavi metodudur.

Masseter Botoks ve Temporal Kas Botoksu

Yüksek şiddetli bruksizm vakalarında çözüm için kullanılan en etkili yöntemlerin başında botoks enjeksiyonu gelir. Çene kaslarına ve temporal kasa birlikte uygulanan botoks enjeksiyonu ile bu kasların etkinliği bloke edilir. Kişinin diş sıkma sorununda ve dolayısıyla da semptomlarda azalmaya sebep olur, ancak geçicidir. Bu tedavinin etkinliği ortalama altı ay sürmektedir. Botoks altı ayda bir, sürekli olarak tekrarlanmaz. Hastanın kaslarının durumuna göre iki veya üç defa uygulanabilir.

Altta Yatan Nedene Yönelik Tedavi

Genellikle bruksizm vakalarının altında psikolojik etkenler ve stres faktörü yatmaktadır. Uyku apnesi ve benzeri sorunlar da bruksizme yol açabilmektedir. Kesin çözüm hastalığın altında yatan nedenin ortadan kaldırılmasına yönelik tedavidir.

Bruksizmi Önlemek İçin Neler Yapılır?

Bruksizm hastalığını önleyebilmek için dikkat edilmesi gerekenleri sıralamamız gerekirse:

• Hayatımızdaki stres faktörünü azaltmak ve kontrol altına almak için yöntemler geliştirmek
• Nefes egzersizleri yaparak kendimizi rahatlatmak
• Profesyonel tıbbi yardım almaktan çekinmemek
• Alkollü içeceklerin tüketimini azaltmak
• Kafein tüketiminden sakınmak
• Sigara ve tütün ürünlerinden olabildiğince uzak durmak
• Dişlerde yaşanacak aşınma ve çene eklemlerinde meydana gelecek yıpranmayı önleyebilmek için sakız çiğneme alışkanlığından kurtulmak

Bunun yanı sıra epilepsi, uyku apnesi veya reflü gibi başka tıbbi tablolardan ötürü diş sıkma alışkanlığı gelişmişse, bruksizm tedavisinden önce hastalığın altında yatan gerçek nedene yönelik tedavilere başvurulmalıdır. Bu sayede semptomlarla değil hastalığın varlık sebebi ile mücadele edilmiş olur.

Bruksizm Kulak Çınlamasına Neden Olur Mu?

Evet bazı vakalarda bruksizmin kulak çınlamasına neden olması mümkündür. Çene eklemi kulağa yakın bir konumdadır ve bu eklemde meydana gelen hasar, kulak çınlamasına yol açabilir.

Bruksizm Kalıtsal Mıdır?

Bruksizm hastalığında kalıtsal faktörlerin yol oynadığını iddia eden bazı çalışmalar olmakla birlikte bruksizmin kalıtsal olarak aktarıldığına dair kanıtlanmış bir durum söz konusu değildir. Uyku sırasında yaşanan bruksizm türünde ailesel aktarımın rol oynama riski daha yüksektir. Aile bireylerinin geçmişinde bruksizm öyküsü bulunuyorsa diğer aile bireylerinin de etkilenmesi beklenebilmektedir.